Cổ phiếu ưu đãi là gì? Các loại cổ phiếu và rủi ro đầu tư

Trong thế giới đầu tư chứng khoán, việc hiểu rõ các loại cổ phiếu khác nhau là vô cùng quan trọng để đưa ra quyết định đầu tư thông minh. Một trong những câu hỏi được nhiều nhà đầu tư quan tâm chính là “cổ phiếu ưu đãi là gì?”. Đây là một loại cổ phiếu đặc biệt mang lại nhiều lợi ích vượt trội so với cổ phiếu phổ thông, nhưng cũng đi kèm với những hạn chế nhất định. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu sâu sắc về cổ phiếu ưu đãi là gì và tất cả những điều cần biết xung quanh loại cổ phiếu này.

Cổ phiếu ưu đãi là gì?

Cổ phiếu ưu đãi là gì? Cổ phiếu ưu đãi là loại cổ phiếu mà người sở hữu được hưởng một số quyền lợi vượt trội hơn cổ đông phổ thông, như ưu tiên cổ tức, ưu tiên hoàn vốn, quyền biểu quyết đặc biệt tùy theo từng loại cụ thể.

Về bản chất, cổ phiếu ưu đãi là một công cụ tài chính lai ghép giữa cổ phiếu và trái phiếu. Nó mang đặc tính của cổ phiếu vì đại diện cho quyền sở hữu một phần trong doanh nghiệp, nhưng cũng có tính chất của trái phiếu do cung cấp dòng thu nhập cố định thông qua cổ tức. Điều này khiến cổ phiếu ưu đãi trở thành một lựa chọn hấp dẫn cho những nhà đầu tư tìm kiếm sự cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận.

Khi tìm hiểu cổ phiếu ưu đãi là gì, chúng ta cần lưu ý rằng quyền lợi của cở đông ưu đãi được xác định rõ ràng trong điều lệ công ty và hợp đồng phát hành. Các quyền lợi này có thể bao gồm việc nhận cổ tức trước cổ đông phổ thông, được ưu tiên hoàn vốn khi công ty giải thể, hoặc có quyền biểu quyết đặc biệt trong một số vấn đề quan trọng.

Đặc điểm nổi bật của cổ phiếu ưu đãi

Ưu tiên nhận cổ tức cố định

Một trong những đặc điểm quan trọng nhất khi tìm hiểu cổ phiếu ưu đãi là gì chính là quyền ưu tiên nhận cổ tức. Cổ đông ưu đãi nhận cổ tức trước cổ đông phổ thông, theo mức tỷ lệ cam kết được ghi rõ trong hợp đồng phát hành. Điều này có nghĩa là ngay cả khi công ty chỉ có một khoản lợi nhuận nhỏ, cổ đông ưu đãi vẫn được đảm bảo nhận cổ tức trước khi bất kỳ khoản nào được phân phối cho cổ đông phổ thông.

Mức cổ tức của cổ phiếu ưu đãi thường được xác định dưới dạng tỷ lệ phần trăm cố định trên mệnh giá hoặc một số tiền cố định hàng năm. Ví dụ, một cổ phiếu ưu đãi có thể cam kết trả 8% cổ tức hàng năm, có nghĩa là với mỗi cổ phiếu mệnh giá 100.000 VND, cổ đông sẽ nhận được 8.000 VND cổ tức mỗi năm, bất kể kết quả kinh doanh của công ty ra sao.

Ưu tiên hoàn vốn khi giải thể

Nếu doanh nghiệp phá sản hoặc giải thể, cổ đông ưu đãi được ưu tiên hoàn trả vốn góp trước cổ đông phổ thông. Đây là một trong những lợi thế quan trọng giúp giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư khi nắm giữ cổ phiếu ưu đãi. Trong trường hợp thanh lý tài sản công ty, thứ tự ưu tiên thường là: trả nợ cho chủ nợ, hoàn vốn cho cổ đông ưu đãi, và cuối cùng mới đến cổ đông phổ thông.

Quyền ưu tiên này đặc biệt có ý nghĩa trong những thời kỳ kinh tế bất ổn hoặc khi doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính. Nó tạo ra một lớp bảo vệ bổ sung cho nhà đầu tư, giúp họ có khả năng thu hồi ít nhất một phần vốn đầu tư ngay cả trong tình huống xấu nhất.

Một số loại không có quyền biểu quyết

Tùy loại cổ phiếu ưu đãi là gì mà người nắm giữ có thể bị hạn chế quyền bầu cử, biểu quyết trong đại hội cổ đông. Đây là sự đánh đổi giữa quyền lợi tài chính và quyền kiểm soát doanh nghiệp. Nhiều loại cổ phiếu ưu đãi được thiết kế để cung cấp lợi nhuận ổn định cho nhà đầu tư mà không cho phép họ can thiệp vào việc điều hành công ty.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là cổ đông ưu đãi hoàn toàn không có tiếng nói. Trong một số trường hợp đặc biệt, như khi công ty không trả cổ tức trong một thời gian dài hoặc khi có những quyết định quan trọng ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông ưu đãi, họ có thể được cấp quyền biểu quyết tạm thời.

Các loại cổ phiếu ưu đãi phổ biến

Cổ phiếu ưu đãi cổ tức

Khi nghiên cứu cổ phiếu ưu đãi là gì, chúng ta không thể bỏ qua loại cổ phiếu ưu đãi cổ tức – một trong những dạng phổ biến nhất. Loại cổ phiếu này cho phép người nắm giữ nhận cổ tức cố định, ưu tiên hàng năm. Đặc biệt, cổ tức có thể được cộng dồn nếu năm trước chưa chi trả đầy đủ.

Cổ phiếu ưu đãi cổ tức cộng dồn (cumulative preferred stock) đảm bảo rằng nếu công ty không thể trả cổ tức trong một năm nào đó, số tiền này sẽ được tích lũy và phải được thanh toán trong các năm tiếp theo trước khi cổ đông phổ thông nhận được bất kỳ khoản cổ tức nào. Ngược lại, cổ phiếu ưu đãi cổ tức không cộng dồn (non-cumulative preferred stock) không có tính năng này, nghĩa là cổ tức không được trả trong năm nào đó sẽ bị mất vĩnh viễn.

Cổ phiếu ưu đãi hoàn lại

Cổ phiếu ưu đãi hoàn lại (redeemable preferred stock) là loại được công ty cam kết mua lại theo thời hạn hoặc theo yêu cầu của người nắm giữ. Điều này tạo ra tính linh hoạt cao cho cả nhà đầu tư và doanh nghiệp. Đối với nhà đầu tư, họ có thể thu hồi vốn khi cần thiết hoặc khi có cơ hội đầu tư tốt hơn. Đối với doanh nghiệp, họ có thể mua lại cổ phiếu khi có dòng tiền dồi dào hoặc khi muốn tái cấu trúc vốn.

Giá mua lại thường được xác định trước và có thể bao gồm một khoản phí bù đắp (call premium) để bù đắp cho nhà đầu tư việc mất đi dòng cổ tức trong tương lai. Loại cổ phiếu này đặc biệt hấp dẫn đối với những nhà đầu tư muốn có sự đảm bảo về khả năng thanh khoản.

Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết

Trái ngược với những loại cổ phiếu ưu đãi không có quyền biểu quyết, cổ phiếu ưu đãi biểu quyết có quyền biểu quyết cao hơn cổ đông phổ thông, thường được sử dụng cho cổ đông sáng lập hoặc nhà đầu tư chiến lược. Loại cổ phiếu này cho phép người nắm giữ có tiếng nói mạnh mẽ trong các quyết định quan trọng của công ty.

Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết thường được thiết kế với tỷ lệ biểu quyết cao hơn, ví dụ một cổ phiếu ưu đãi có thể tương đương với 10 phiếu biểu quyết trong khi một cổ phiếu phổ thông chỉ có 1 phiếu. Điều này giúp các nhà sáng lập hoặc nhà đầu tư chiến lược duy trì quyền kiểm soát công ty ngay cả khi họ không nắm giữ đa số cổ phiếu về mặt số lượng.

Cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi

Cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi (convertible preferred stock) có thể chuyển đổi thành cổ phiếu phổ thông theo tỷ lệ định sẵn. Đây là một trong những loại cổ phiếu ưu đãi linh hoạt nhất, cho phép nhà đầu tư tận dụng cả lợi ích của cổ phiếu ưu đãi và tiềm năng tăng trưởng của cổ phiếu phổ thông.

Tỷ lệ chuyển đổi và thời điểm chuyển đổi được xác định rõ ràng trong hợp đồng phát hành. Ví dụ, một cổ phiếu ưu đãi có thể được chuyển đổi thành 5 cổ phiếu phổ thông sau 2 năm kể từ ngày phát hành. Điều này cho phép nhà đầu tư hưởng lợi từ cổ tức ổn định trong giai đoạn đầu, sau đó chuyển đổi để tham gia vào sự tăng trưởng của công ty.

So sánh cổ phiếu ưu đãi và cổ phiếu phổ thông

Để hiểu rõ hơn cổ phiếu ưu đãi là gì, chúng ta cần so sánh nó với cổ phiếu phổ thông. Sự khác biệt cơ bản nhất nằm ở cấu trúc quyền lợi và rủi ro. Trong khi cổ phiếu phổ thông mang lại quyền kiểm soát đầy đủ và tiềm năng lợi nhuận không giới hạn, cổ phiếu ưu đãi tập trung vào việc cung cấp dòng thu nhập ổn định và bảo vệ vốn.

Về mặt cổ tức, cổ phiếu ưu đãi thường có mức cổ tức cố định được cam kết trước, trong khi cổ tức của cổ phiếu phổ thông phụ thuộc hoàn toàn vào kết quả kinh doanh và quyết định của hội đồng quản trị. Điều này khiến cổ phiếu ưu đãi trở thành lựa chọn phù hợp cho những nhà đầu tư ưu tiên sự ổn định hơn là tăng trưởng.

Về quyền biểu quyết, đây là một trong những điểm khác biệt quan trọng nhất. Cổ đông phổ thông có quyền tham gia vào tất cả các quyết định quan trọng của công ty, từ bầu chọn hội đồng quản trị đến phê duyệt các giao dịch lớn. Trong khi đó, nhiều loại cổ phiếu ưu đãi không có quyền biểu quyết hoặc chỉ có quyền hạn chế trong một số tình huống đặc biệt.

Ưu điểm của cổ phiếu ưu đãi

Ổn định dòng thu nhập

Một trong những lợi thế lớn nhất khi đầu tư vào cổ phiếu ưu đãi là khả năng tạo ra dòng thu nhập ổn định. Cổ tức cố định giúp nhà đầu tư ổn định dòng tiền, giảm rủi ro so với cổ phiếu phổ thông. Đây là đặc điểm đặc biệt quan trọng đối với những nhà đầu tư cần dòng tiền đều đặn để chi trả các khoản chi phí sinh hoạt hoặc các cam kết tài chính khác.

Tính ổn định này đến từ việc cổ tức được cam kết trước và có độ ưu tiên cao trong việc phân phối lợi nhuận. Ngay cả khi công ty gặp khó khăn tài chính tạm thời, cổ đông ưu đãi vẫn được ưu tiên nhận cổ tức trước cổ đông phổ thông. Điều này tạo ra một lớp đệm bảo vệ quan trọng cho nhà đầu tư.

Ưu tiên hoàn vốn

Quyền ưu tiên hoàn vốn khi công ty giải thể giúp nhà đầu tư giảm thiểu tổn thất trong trường hợp xấu nhất. Đây là một lợi thế quan trọng mà cổ phiếu phổ thông không có. Trong quá trình thanh lý, cổ đông ưu đãi đứng trước cổ đông phổ thông trong hàng đợi nhận lại vốn, chỉ sau các chủ nợ.

Điều này có nghĩa là ngay cả khi công ty phá sản, cổ đông ưu đãi vẫn có cơ hội cao hơn để thu hồi ít nhất một phần vốn đầu tư của mình. Quyền lợi này đặc biệt có giá trị trong những thời kỳ kinh tế bất ổn hoặc khi đầu tư vào các công ty có rủi ro cao.

Phù hợp nhà đầu tư dài hạn

Cổ phiếu ưu đãi đặc biệt hữu ích với những người ưu tiên an toàn thay vì đầu cơ. Loại cổ phiếu này phù hợp với chiến lược đầu tư dài hạn, tập trung vào việc bảo toàn vốn và tạo ra dòng thu nhập ổn định thay vì theo đuổi lợi nhuận nhanh chóng.

Đối với những nhà đầu tư gần tuổi nghỉ hưu hoặc đã nghỉ hưu, cổ phiếu ưu đãi cung cấp một nguồn thu nhập đáng tin cậy mà không cần phải lo lắng quá nhiều về biến động thị trường. Tương tự, các quỹ bảo hiểm hoặc quỹ hưu trí thường ưa chuộng loại tài sản này vì tính chất bảo thủ và khả năng dự đoán dòng tiền.

Nhược điểm và rủi ro khi nắm giữ cổ phiếu ưu đãi

Bị hạn chế quyền kiểm soát

Một trong những nhược điểm chính của cổ phiếu ưu đãi là việc bị hạn chế quyền kiểm soát. Nhiều loại cổ phiếu ưu đãi không có quyền biểu quyết hoặc không thể tham gia điều hành công ty. Điều này có nghĩa là nhà đầu tư không thể có tiếng nói trong các quyết định quan trọng của doanh nghiệp, dù họ có thể nắm giữ một phần đáng kể giá trị công ty.

Sự hạn chế này có thể trở thành vấn đề nghiêm trọng khi ban quản lý công ty đưa ra những quyết định không phù hợp hoặc khi có xung đột lợi ích giữa cổ đông ưu đãi và cổ đông phổ thông. Trong những trường hợp như vậy, cổ đông ưu đãi có thể cảm thấy bất lực và không thể bảo vệ quyền lợi của mình.

Cơ hội tăng giá thấp

Khi tìm hiểu cổ phiếu ưu đãi là gì, nhà đầu tư cần nhận thức rằng loại cổ phiếu này ít được hưởng lợi từ tăng trưởng mạnh như cổ phiếu phổ thông. Do cổ tức được cố định trước, cổ đông ưu đãi không thể tận dụng triệt để khi công ty có kết quả kinh doanh vượt trội.

Trong khi cổ phiếu phổ thông có thể tăng giá mạnh khi công ty phát triển tốt, giá của cổ phiếu ưu đãi thường ít biến động và chủ yếu phụ thuộc vào lãi suất thị trường hơn là kết quả kinh doanh. Điều này khiến nhà đầu tư bỏ lỡ cơ hội tăng giá đáng kể trong những giai đoạn công ty tăng trưởng mạnh.

Khó thanh khoản

Cổ phiếu ưu đãi thường ít phổ biến và ít được giao dịch trên thị trường thứ cấp so với cổ phiếu phổ thông. Điều này tạo ra vấn đề về thanh khoản, khiến việc mua bán trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là khi nhà đầu tư cần bán gấp.

Tính thanh khoản thấp cũng có thể dẫn đến chênh lệch giá mua-bán lớn, khiến chi phí giao dịch tăng cao. Trong một số trường hợp, nhà đầu tư có thể phải bán với giá thấp hơn giá trị thực tế hoặc phải chờ đợi lâu mới tìm được người mua phù hợp.

Ai nên đầu tư vào cổ phiếu ưu đãi?

Nhà đầu tư ưa thích cổ tức ổn định

Cổ phiếu ưu đãi là lựa chọn lý tưởng cho những nhà đầu tư ưu tiên dòng cổ tức ổn định thay vì chạy theo lãi vốn. Đây là những người coi trọng tính dự đoán và ổn định của dòng thu nhập hơn là tiềm năng tăng trưởng cao nhưng không chắc chắn.

Loại nhà đầu tư này thường có xu hướng đầu tư dài hạn và cần dòng tiền đều đặn để phục vụ các mục đích tài chính cụ thể, như chi trả sinh hoạt phí, học phí con em, hoặc tích lũy cho kế hoạch nghỉ hưu. Họ sẵn sàng chấp nhận lợi nhuận thấp hơn để đổi lấy sự an toàn và ổn định.

Quỹ đầu tư hoặc cổ đông chiến lược

Các quỹ đầu tư chuyên nghiệp và cổ đông chiến lược thường sử dụng cổ phiếu ưu đãi như một công cụ để đảm bảo quyền lợi và ưu tiên dòng tiền. Đối với họ, cổ phiếu ưu đãi không chỉ là kênh đầu tư mà còn là phương tiện để có được những đặc quyền nhất định trong công ty.

Các quỹ đầu tư mạo hiểm (venture capital funds) thường sử dụng cổ phiếu ưu đãi khi đầu tư vào các startup, giúp họ bảo vệ vốn đầu tư trong khi vẫn tham gia vào tiềm năng tăng trưởng của công ty. Cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi đặc biệt phù hợp trong trường hợp này.

Nhà đầu tư ngại rủi ro

Cổ phiếu ưu đãi đặc biệt phù hợp với những nhà đầu tư ngại rủi ro, đặc biệt là người cần thu nhập đều đặn như người hưu trí, quỹ bảo hiểm, hoặc các tổ chức từ thiện. Những nhà đầu tư này ưu tiên bảo toàn vốn và tính ổn định hơn là lợi nhuận cao.

Đối với người cao tuổi hoặc những ai đang ở giai đoạn cuối của chu kỳ đầu tư, cổ phiếu ưu đãi cung cấp một sự cân bằng lý tưởng giữa lợi nhuận và bảo mật. Họ có thể nhận được mức sinh lời cao hơn tiền gửi ngân hàng mà vẫn giữ được mức rủi ro tương đối thấp.

Cổ phiếu ưu đãi là lựa chọn phù hợp với nhà đầu tư ưa thích thu nhập ổn định, rủi ro thấp và ít quan tâm đến quyền kiểm soát doanh nghiệp. Việc hiểu rõ cổ phiếu ưu đãi là gì, các loại và điều kiện đi kèm sẽ giúp bạn chọn đúng sản phẩm tài chính phù hợp với khẩu vị đầu tư và mục tiêu tài chính cá nhân. Dù không phổ biến như cổ phiếu phổ thông, nhưng cổ phiếu ưu đãi là mảnh ghép quan trọng trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp hiện đại.