Trong thế giới đầu tư chứng khoán đầy biến động, không ít nhà đầu tư đã từng trải qua cảm giác lo lắng khi thấy giá cổ phiếu tăng vọt mà mình chưa kịp mua vào, hoặc vội vàng bán tháo khi thị trường giảm sâu vì sợ thua lỗ thêm. Đây chính là biểu hiện của hội chứng FOMO – một hiện tượng tâm lý phổ biến nhưng cực kỳ nguy hiểm đối với các nhà đầu tư. Vậy FOMO là gì và làm thế nào để nhận biết cũng như khắc phục tình trạng này?
FOMO là gì trong chứng khoán?
FOMO là gì? FOMO là viết tắt của cụm từ “Fear Of Missing Out” trong tiếng Anh, có nghĩa là “nỗi sợ bị bỏ lại phía sau” hoặc “lo sợ упустить cơ hội”. Trong lĩnh vực đầu tư chứng khoán, FOMO là gì? Đó là trạng thái tâm lý khi nhà đầu tư cảm thấy lo lắng, bất an về việc có thể bỏ lỡ những cơ hội đầu tư sinh lời, dẫn đến việc đưa ra các quyết định đầu tư thiếu tính toán và không dựa trên phân tích kỹ lưỡng.
Khi bị ảnh hưởng bởi FOMO, các nhà đầu tư thường có xu hướng mua vào khi giá đã tăng cao hoặc bán ra khi giá đã giảm sâu, hoàn toàn trái ngược với nguyên tắc cơ bản của đầu tư là “mua thấp, bán cao”. Hiện tượng này đặc biệt phổ biến trong những giai đoạn thị trường có biến động mạnh, khi thông tin lan truyền nhanh chóng qua các phương tiện truyền thông xã hội và các diễn đàn đầu tư.
FOMO là gì trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam? Đây là một hiện tượng ngày càng phổ biến khi số lượng nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường tăng mạnh, đặc biệt là các nhà đầu tư trẻ tuổi, ít kinh nghiệm và dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông.
Hiệu ứng FOMO là gì?
Hiệu ứng FOMO là gì? Đây là tập hợp các biểu hiện và hành vi điển hình của những nhà đầu tư đang bị ảnh hưởng bởi hội chứng FOMO. Hiệu ứng này thể hiện qua nhiều khía cạnh khác nhau trong quá trình đầu tư.
Về mặt hành vi, hiệu ứng FOMO thường khiến nhà đầu tư có xu hướng đưa ra quyết định nhanh chóng mà không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Họ thường xuyên theo dõi biến động giá cổ phiếu, liên tục kiểm tra danh mục đầu tư và có thái độ bồn chồn khi thấy các cổ phiếu khác tăng giá mà mình chưa sở hữu.
Hiệu ứng FOMO cũng thể hiện qua việc nhà đầu tư có xu hướng đi theo đám đông, mua vào những cổ phiếu được nhiều người nhắc đến trên mạng xã hội hoặc trong các nhóm đầu tư, mà không tự mình nghiên cứu kỹ về công ty. Điều này dẫn đến việc họ thường mua vào ở mức giá cao và bán ra ở mức giá thấp, gây thua lỗ cho danh mục đầu tư.
Một biểu hiện khác của hiệu ứng FOMO là việc nhà đầu tư thường xuyên thay đổi chiến lược đầu tư. Khi thấy một phương pháp đầu tư nào đó được ca ngợi và mang lại lợi nhuận cao trong thời gian ngắn, họ lập tức muốn áp dụng mà không xem xét tính phù hợp với tình hình tài chính và mục tiêu đầu tư của bản thân.
Vì sao nhà đầu tư chứng khoán dễ bị hội chứng FOMO?
Có nhiều nguyên nhân khiến các nhà đầu tư chứng khoán dễ mắc phải hội chứng FOMO. Hiểu rõ FOMO là gì và những nguyên nhân này sẽ giúp nhà đầu tư nhận biết và phòng tránh hiệu quả hơn.
Trước tiên, tâm lý đám đông là một yếu tố quan trọng. Con người có xu hướng tự nhiên muốn hòa nhập với cộng đồng và sợ bị tách khỏi nhóm. Trong đầu tư, điều này thể hiện qua việc các nhà đầu tư thường có xu hướng làm theo những gì mà đa số mọi người đang làm, ngay cả khi hành động đó có thể không phù hợp với hoàn cảnh cá nhân của họ.
Thứ hai, tác động của phương tiện truyền thông xã hội và công nghệ thông tin hiện đại đã làm gia tăng hiện tượng FOMO. Thông tin về thị trường chứng khoán được lan truyền nhanh chóng và liên tục, tạo ra áp lực tâm lý cho các nhà đầu tư. Khi liên tục được tiếp xúc với những câu chuyện thành công của người khác, các nhà đầu tư dễ cảm thấy lo lắng về việc mình có thể đang bỏ lỡ cơ hội.
Thứ ba, thiếu kiến thức và kinh nghiệm đầu tư cũng là một nguyên nhân quan trọng. Khi không có đủ hiểu biết về thị trường và các công cụ phân tích, nhà đầu tư dễ bị cuốn theo cảm xúc và đưa ra những quyết định thiếu tính toán. Họ thường không có một chiến lược đầu tư rõ ràng và dài hạn, khiến việc đánh giá cơ hội đầu tư trở nên khó khăn.
Cuối cùng, áp lực về mặt tài chính cũng góp phần làm gia tăng hội chứng FOMO. Khi có nhu cầu tạo ra lợi nhuận nhanh chóng để đáp ứng các mục tiêu tài chính cấp bách, nhà đầu tư dễ bị cám dỗ bởi những cơ hội đầu tư có vẻ hấp dẫn nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Tác động của FOMO trong thị trường uptrend và downtrend
FOMO là gì trong các giai đoạn khác nhau của thị trường? Tác động của hội chứng này thể hiện rõ nét và có những đặc điểm riêng biệt trong cả giai đoạn thị trường tăng (uptrend) và giảm (downtrend).
FOMO trong thị trường uptrend
Trong giai đoạn thị trường tăng, FOMO thường thể hiện qua việc các nhà đầu tư vội vàng mua vào ở mức giá cao vì sợ bỏ lỡ đoàn tàu tăng giá. Khi thấy các cổ phiếu liên tục lập đỉnh mới và nghe những câu chuyện thành công của người khác, họ cảm thấy bức xúc và lo lắng về việc mình chưa tham gia vào cuộc chơi.
Hiện tượng này dẫn đến việc nhiều nhà đầu tư mua vào ở những mức giá không hợp lý, thường là gần đỉnh của chu kỳ tăng. Khi thị trường bắt đầu điều chỉnh, họ phải đối mặt với những khoản lỗ đáng kể. FOMO trong giai đoạn này còn thúc đẩy việc sử dụng đòn bẩy tài chính một cách quá mức, khi các nhà đầu tư vay tiền để đầu tư với hy vọng tận dụng tối đa cơ hội sinh lời.
FOMO trong thị trường downtrend
Ngược lại, trong giai đoạn thị trường giảm, FOMO lại thể hiện qua nỗi sợ hãi về việc thua lỗ thêm. Các nhà đầu tư thường có xu hướng bán tháo cổ phiếu ở mức giá thấp vì lo ngại thị trường sẽ tiếp tục giảm sâu hơn nữa. Họ sợ rằng nếu không bán ngay, tổn thất sẽ còn lớn hơn.
Điều này dẫn đến việc nhiều nhà đầu tư bán ra ở đáy của chu kỳ giảm, ngay khi thị trường sắp phục hồi. FOMO trong giai đoạn downtrend cũng khiến các nhà đầu tư trở nên thụ động, không dám tận dụng những cơ hội mua vào với giá tốt khi thị trường đã giảm sâu.
Những trường hợp điển hình của FOMO từng xảy ra trên thị trường Việt Nam
Thị trường chứng khoán Việt Nam đã chứng kiến nhiều trường hợp điển hình về hiện tượng FOMO, giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về FOMO là gì và tác động của nó trong thực tế.
Cơn sốt cổ phiếu ngân hàng năm 2021-2022
Một trong những trường hợp điển hình nhất là cơn sốt cổ phiếu ngân hàng trong giai đoạn 2021-2022. Khi các cổ phiếu như VCB, BID, CTG liên tục lập đỉnh mới, nhiều nhà đầu tư đã vội vàng mua vào ở mức giá cao vì lo sợ bỏ lỡ cơ hội. Tâm lý FOMO đã thúc đẩy việc mua vào không kiểm soát, khiến giá cổ phiếu tăng lên mức không còn phù hợp với giá trị thực.
Khi thị trường bắt đầu điều chỉnh vào cuối năm 2021 và đầu năm 2022, nhiều nhà đầu tư đã phải đối mặt với những khoản lỗ lớn. Những người mua vào do FOMO thường là những người chịu thiệt hại nặng nề nhất, vì họ đã mua ở mức giá cao nhất của chu kỳ.
Hiện tượng “surfing” cổ phiếu penny
Một trường hợp khác là hiện tượng “surfing” các cổ phiếu giá thấp (penny stocks) vào các giai đoạn thị trường tăng mạnh. Khi thấy một số cổ phiếu penny tăng vài chục phần trăm trong thời gian ngắn, nhiều nhà đầu tư đã bị FOMO và vội vàng mua vào mà không nghiên cứu về tình hình kinh doanh thực tế của doanh nghiệp.
Hiện tượng này đặc biệt phổ biến trong các nhóm đầu tư trên mạng xã hội, nơi thông tin được lan truyền nhanh chóng và tạo ra hiệu ứng domino. Nhiều nhà đầu tư đã thua lỗ nặng khi những cổ phiếu này quay đầu giảm mạnh sau khi hết đà tăng.
Tâm lý bán tháo trong giai đoạn COVID-19
Ngược lại, trong giai đoạn đầu đại dịch COVID-19 vào tháng 3/2020, FOMO lại thể hiện qua nỗi sợ thua lỗ thêm. Khi VN-Index giảm mạnh từ mức trên 900 điểm xuống dưới 700 điểm trong thời gian ngắn, nhiều nhà đầu tư đã bán tháo cổ phiếu vì lo ngại thị trường sẽ tiếp tục giảm sâu hơn.
Tuy nhiên, những nhà đầu tư bán ra do FOMO trong giai đoạn này đã bỏ lỡ đợt phục hồi mạnh mẽ của thị trường trong các tháng sau đó. VN-Index đã nhanh chóng lấy lại mức 900 điểm và tiếp tục tăng lên những đỉnh mới trong năm 2021.
Cách cải thiện hội chứng FOMO trong đầu tư chứng khoán
Sau khi hiểu rõ FOMO là gì và tác động của nó, việc tìm ra các phương pháp hiệu quả để cải thiện hội chứng này là điều cần thiết cho mọi nhà đầu tư.
Xây dựng chiến lược đầu tư rõ ràng
Bước đầu tiên và quan trọng nhất là xây dựng một chiến lược đầu tư cụ thể và rõ ràng. Khi có một kế hoạch đầu tư chi tiết với các mục tiêu dài hạn, nhà đầu tư sẽ ít bị ảnh hưởng bởi những biến động ngắn hạn của thị trường. Chiến lược này cần bao gồm việc xác định tỷ lệ phân bổ danh mục, ngưỡng stop-loss, take-profit và thời gian đầu tư dự kiến.
Việc tuân thủ nghiêm ngặt chiến lược đã đề ra sẽ giúp nhà đầu tư tránh được những quyết định cảm tính do FOMO. Khi thị trường có biến động, thay vì đưa ra quyết định vội vàng, nhà đầu tư có thể dựa vào chiến lược đã định sẵn để hành động một cách hợp lý.
Nâng cao kiến thức và kỹ năng phân tích
Hiểu biết sâu sắc về thị trường chứng khoán và các công cụ phân tích là vũ khí mạnh mẽ để chống lại FOMO. Khi có đủ kiến thức để tự mình đánh giá giá trị của một cổ phiếu, nhà đầu tư sẽ ít bị ảnh hưởng bởi những thông tin không chính xác hoặc cảm xúc đám đông.
Nhà đầu tư cần học cách sử dụng phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản để đưa ra những quyết định dựa trên dữ liệu và logic thay vì cảm xúc. Việc tham gia các khóa học, đọc sách và nghiên cứu về các công ty niêm yết sẽ giúp nâng cao khả năng đánh giá cơ hội đầu tư một cách chính xác.
Kiểm soát thông tin và nguồn tin
Trong thời đại thông tin bùng nổ, việc lọc và kiểm soát nguồn thông tin trở nên cực kỳ quan trọng. Nhà đầu tư nên hạn chế việc theo dõi quá nhiều kênh thông tin, đặc biệt là những nguồn tin không đáng tin cậy trên mạng xã hội. Thay vào đó, hãy tập trung vào những nguồn thông tin uy tín và có chất lượng.
Việc đặt ra thời gian cụ thể trong ngày để cập nhật thông tin thị trường thay vì theo dõi liên tục sẽ giúp giảm thiểu áp lực tâm lý. Điều này giúp nhà đầu tư có thời gian suy nghĩ kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định thay vì phản ứng tức thời với mỗi thông tin mới.
Thực hành kỷ luật tài chính
Kỷ luật trong quản lý tài chính là chìa khóa để vượt qua FOMO. Nhà đầu tư cần đặt ra các nguyên tắc nghiêm ngặt về việc sử dụng vốn đầu tư, không bao giờ đầu tư quá khả năng tài chính của mình và luôn duy trì một quỹ dự phòng cho những trường hợp khẩn cấp.
Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư cũng giúp giảm thiểu rủi ro và áp lực tâm lý. Khi không đặt tất cả số tiền vào một cổ phiếu hoặc một ngành, nhà đầu tư sẽ ít bị ảnh hưởng bởi những biến động bất lợi và có thể duy trì tâm lý ổn định hơn.
Tìm kiếm sự hỗ trợ từ cộng đồng
Tham gia vào các cộng đồng đầu tư tích cực và có chất lượng có thể giúp nhà đầu tư học hỏi kinh nghiệm và nhận được những lời khuyên hữu ích. Tuy nhiên, cần lưu ý chọn lọc những cộng đồng có tính chuyên nghiệp cao và tránh những nhóm chỉ tập trung vào việc “thổi giá” hoặc đưa ra những lời khuyên thiếu căn cứ.
Việc có một mentor hoặc cố vấn đầu tư có kinh nghiệm cũng rất hữu ích trong việc kiểm soát FOMO. Họ có thể đưa ra những góc nhìn khách quan và giúp nhà đầu tư tránh được những sai lầm phổ biến.
FOMO là gì? Đây là một hiện tượng tâm lý phức tạp và có thể gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đối với hiệu quả đầu tư. Hiểu rõ về bản chất, nguyên nhân và cách thức hoạt động của FOMO sẽ giúp các nhà đầu tư nhận biết và phòng tránh hiệu quả hơn.
